Filippo Cassola, antropologia antyku greckiego KIM BYLI GRECY? 1. Pojęcie greckości 1. Tukidydes, 479 - Aleksander, k. Macedonii, wasal Kserksesa; poselstwo jego i Spartan - grecka sprawa- Ateńczycy powołują się na: 1) wspólnotę krwi 2) języka 3) religii 4) obyczajów (Herodot) Owa wspólnota krwi (1) była konwencją. Przypuszczali to Grecy. Jednorodność językowa - a to już ważne, my i barbaroi; Religia - istniał wspólny pień religii Obyczaje - chodzi o życie polis i w polis ----------------------- 2. Nazwy etniczne co najmniej od VII w.p.n.e. Grecy nazywają siebie Hellenowie nazwa pochodzi od Selloi-> Helloi; Homer znał Selloi z Dodony w Epirze; inne Hellady (Hellas) leżały w Tessalii; w końcu nazwa Helloi objęła wszystkich mówiących po grecku; jednocześnie Italię zwano nie tylko Megale Hellas, ale i Hellas po prostu, to samo z wybrzeżem Azji Mniejszej; Homer na opisanie towarzyszy Agamemnona używa słów - Argiwowie, Danaowie i Achajowie Argiwowie - mieszkańcy wyspy Argos wiele tekstów akadyjskich, egipskich i fenickich z XIV-VII w.p.n.e. mówi o grupach Danuna; nazwa ta, nawet jeśli była używana na określanie Greków, jak twierdził Fritz Schachermeyr, to zaniknęła na rzecz Achajów; Achajowie - nazwa z epoki mykeńskiej; w dokumentach hetyckich Ahijjawa; używana była jeszcze w epoce brązu, przed Homerem; w Italii występuje jako "Achivi", co świadczy że trafiła tam gdfy digamma (WAW) była jeszcze wymawiana; STĄD WIEMY, ŻE ISTNIAŁA ŚWIADOMOŚĆ NARODOWA PRZED HOMEREM; DLACZEGO HELLOI WYPARLI ACHAIOI? Ponieważ na południu osiedlili się Dorowie, którzy nie wpisywali się w tę grupę; stąd wkrótce Achaioi zostali wyparci przez Hellenoi; Herodot pisze, że pierwotnie jedynymi prawdziwymi Hellenami byli Dorowie - nie myli się, bo w igrzyskach olimpijskich na peloponezie brali początkowo Dorowie, i sędziów nazywano Hellanodikai; GRECY - (Graikoi) używane było w Epirze i części Beocji; - nazwy Graeci na oznaczenie Hellenów używali Grecy w Italii; stąd dwie hipotezy na przeniknięcie: 1) Kyme, założone przez Eubejczyków (niedaleko Beocji), było punktem pośrednim; 2) Nazwa dotarła tam przez kontakt Etrusków z Epirotami; -------------------------- 3. Jedność i pluralizm w świecie greckim - jak, w takim razie, skoro poleis w epoce klasycznej było ok. 1000-1200 zachowano jedność? - bóstwa przecież różniły się - Zeus kreteński był małym chłopcem umierającym co roku, symbolem wegetacji - Filippo Cassola widzi odpowiedź w tym, że mimo różnic utrzymywano kontakt - regularnie podróżowano i prowadzono handel; - podróżowali artyści, lekarze, malarze, architekci, w końcu poeci i rapsodowie - i to RAPSODOWIE odegrali ważną rolę - śpiewając Homera przyczynili się do nauczania religii, do tworzenia bóstw panhelleńskich; - wymiana ta zapewniła wzajemne zrozumienie kultur - tylko SPARTA zamknęła sie i odizolowała w VI wieku; ---------------------------- 4. Człowiek, los i zaświaty CZŁOWIEK GRECKI - pesymizm życia i duch nieugiętego oporu Bogowie są okrutni, a ich "phthnos theon", zazdrość bogów, to surowe prawa i nakazy; stąd "nic ponad miarę", stąd "poznaj samego siebie" Kara spada na człowieka nie tylko winnego, ale i jego dzieci; dlatego chyba lepiej się nie urodzić, a jeśli już, to szybko umrzeć - stąd opowieść Herodota o Kleobisie i Bitonie, którzy ciągną wóz z matką - matka wyprasza dla nich łaske - śmierć we śnie; CO? z jednej strony mowa o tym, że jak najsybsza śmierć jest najlepsza (Teognis i Sofokles), z drugiej mamy przecież opis Theagenesa, który walczy niż umrzeć; ten pesymizm nie determinował wszystkiego; dalej Platon - w Uczcie pisze o tym, że człowiek pragnie nieśmiertelności; STRACH PRZED ŚMIERCIĄ ODCZUWAJĄ też Platon, Sokrates, homerowy Achilles wolałby żyć jako parobek; WIZJA ZAŚWIATÓW - nie ma! na pola elizejskie mogą liczyć tylko herosi, a w hadesie błoto; ROLA MISTERIÓW - obiecują mniej ponry los; orfizm obiecywał zbawienie zależne już nie od inicjacji, a od czynów moralnych - nie wolno przelewać krwi; w misteria byli jednak wtajemniczeni nieliczni - wśród wieśniaków nadal przeważały homerowe zaświaty; "Martin P. Nilsson, przypis - "zaświaty greckich wieśniaków do dzisiaj są bardzo podobne do Homerowego Hadesu" - 1961 r. -------------------- 5. Duch rywalizacji - w 480r., pisze Herodot, Kserkses zatrzymał się w pochodzie na Grecję w Tracji i przywołał tam byłego króla Sparty pytając jakie mają szanse Grecy - Demaratos odpowiedział zgodnie z myślą mówiącą, że im lud bardziej doświadczany, mały i ubogi - tym silniejszy wzrasta; FRAGMENT ODYSEI "snieśi to, moje serce, jużeś i bardziej psie dni znosiło" ZARYSOWUJE SIĘ TO, w czym Jacob Burckardt, szwajcarski historyk, widział niejako motor napędowy cywilizacji greckiej; stąd WAŚŃ, ERIS, porusza rolnika i tak dalej by stali się lepsi od sąsiada; RYWALIZACJA - ELEMENT AGOnIstYCZNY; agon to na początku rywalizacja w zawodach - później jednak w każdej dziedzinie życia; pragną NIEŚMIERTELNEJ CHWAŁY; AGON w sensie ścisłym znaczy każde ZGROMADZENIE - jednak każde zajęcie też postrzegane jest jako turniej- Simonides, jak psize Ksenofont w Hieronie, pisze do Hierona, tyrana Syrakuz, że ten musi rywalizować z innymi miastami by wygrać "najwspanialsze zawody"; wkrótce staną też ludzie do agonu z bogami (pkt. 7) -------------------------- 6. Herosi dla Hezjoda - mężowie walczący pod Troją; niektórzy nie umarli i odeszli na Wyspy Szczęśliwe w Grecji klasycznej - ktoś kto się zasłużył, a potem zszedł do podziemi nieustannie ustanawiano nowych herosów - Harmodiosa i Arystogejtona na ten przykład, ale też wszystkich maratonomachoi pojęcie traci wartość - na grobowcach każdego pisze się w epoce hellenistycznej "heros" i jest to coś jak "świętej pamięci" ---------------------- 7. Bogowie wśród ludzi - niektórych poeci, Homer czy Pindar, Ajschylos nazywają "bogami wśród ludzi" - Arystoteles pisze, że ludzie którzy cnotąprzerastają każdego, są bogami wśród ludzi - Pindar przestrzega przed przekraczaniem granicy - a to świadczy, że istniały aspiracje do takiego przekraczania - pierwszy Grek którego WYNIESIONO NA OŁTARZE - LIZANDER, pogromca potęgi Aten; na Samos przyznano mu te zaszczyty; w 338 r. Izokrates napisał do Filipa, że gdyby zwyciężył Greków, to nei pozostałoby mu nic innego jak zostanie Bogiem; i faktycznie został - podczas procesji kzał podnieść własny psąg obok posągów innych bogów; -------------------------- 8. Polis - było na wykładzie! - początkowo gród, górne miasto, dolne miasto to asty a reszta to demos, później chora; - prawdziwym znaczeniemPOLIS jest - Arystoteles - "wspólnota ludzi wolnych" Tukidydes - "Polis tworzą bowiem ludzie, a nie mury" -stąd grecy nie mówili Ateny, tylko Ateńczycy itp. itd., - Tukidydes pisze, że kiedyś korsarze napadali POLEIS POZBAWIONE MURÓW; - mury to jeszcze nie polis - polis to take pełnoprawny udział wszystkich obywateli w życiu państwa - HERODOT O DEMOKRACJI - Ateńczycy przegrywali za tyranii, a w demokracji - "...uciskani rządami walczyli niechętnie, gdyż wysilali się dla pana; lecz skoro stali się wolnymi, każdy z ochotą wysilal się dla siebie samego" - KOBIETY - wykluczone z życia publicznego; - w sparcie kobiety mogły dziedziczyć - w Atenach - brak praw; od Ksenofonta wiemy, że w kręgu rodzinnym widzimy, że nie było tak najgorzej - młody mężczyzna rozdzieliwszy obowiązki mówi do żony "jeśli będziesz ode mnie lepsza, będę Twoim sługą"; -NIEWOLNICY - nieprawda, że obywatele nie musieli pracować - większość pracowała i to ciężko; - w dziele anonimowego dzieła, "Utworze Ateńczyków" oskarża się Ateńczyków, że w Atenach nie można bić niewolnika, że czasami żyjąw luksusie itp.; gdy na Korkyrze w 427 wybucha wojna domowa między demokratami a arystokratami, niewolnicy poparli w większości demokratów; ------------------------------ 9. Niezależność polis - nie było w demokracji reprezentacji politycznej - dlatego też poleis były małe; - Droysen uważał, że przed Filipem polieis dążyły do (udanego) zbudowania jedności narodowej a następnie do zjednoczenia się; najpierw Ateny, potem Sparta, potem Teby; potem Filip; - tak uważano do pierwszych dziesięcioleci 20 wieku; nieprawda! Grecy czuli odrazę do jedności politycznej; jeżeli panhellenizm, to jedynie w wymiarze wielkiego przymierza przeciw Persom; zawsze uważano symmachię za zło konieczne; ----------------------------------------- 10. Grecy i barbarzyńcy - poczucie odrębności istniało jeszcze przed wojnami perskimi; pokazuje się KONTRAST - Grecy cieszą się wolnością, persowie - są niewolni - Demaratos mówi Kserksesowi (patrz punkt 5), że Grecy nie są wszak bez pana - stoi nad nimi prawo; Ajschylos, Persowie - PÓŹNIEJ TO W OÓLE - NA PÓŁNOCY EUROPY - waleczne ludy, ale niezbyt bystre, nie potrafią się zorganizować -W AZJI _ bystre i zdolne, ale brak im odwagi, stąd niewola; A GRECY SĄ W ŚRODKU - i odważni, i twórczy; GRECY NIE SĄ RASISTAMI GEOGRAFICZNIE - Arystoteles i Kartaginę uważa za polis; - ponadto pźóniej widzimy "helleńskich Scytów" u Herodota itp; - ISOKRATES PISZE!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! - IMIĘ HELLENÓW OZNACZA JUŻ NIE RÓD, ALE SPOSÓB MYŚLENIA;