1. Mirosław Maciorowski: Przez całe wieki Mieszko II był chłopcem
2. do bicia dla dziejopisów. Krytykować zaczął go już Gall Anonim.
3. Prof. Jerzy Strzelczyk: Stało się tak, bo za jego panowania – w latach 30.
4. XI w. – upadło państwo stworzone przez Bolesława Chrobrego. Trzeba
5. więc było wytłumaczyć, jak doszło do tej klęski. Gallowi zależało, żeby
6. Bolesławowi Krzywoustemu, dla którego pisał swoją kronikę,
7. przedstawić wzorzec idealnego władcy. Uczynił nim Chrobrego. W opisie
8. kronikarza jest on wyłącznie wybitny, nie można mu przypisać żadnej
9. wady czy potknięcia.
10. Skoro ten wielki monarcha stworzył potężne państwo, a jego wnuk
11. Kazimierz, zwany Odnowicielem, musiał je potem odbudowywać, to
12. winnym upadku trzeba było wskazać tego, kto rządził między nimi.
13. Ale Gall nie krytykuje wprost Mieszka II, w kronice nie ma negatywnej
14. charakterystyki tego władcy.
15. Jednak porównując panowanie Chrobrego do rządów Mieszka II, Gall
16. pisze: „Złoty wiek zmienił się w ołowiany, Polska, przedtem królowa
17. strojna w koronę błyszczącą złotem i drogimi kamieniami, siedzi
18. w popiele odziana w strojne szaty”.
19. Te słowa nie dotyczą króla osobiście, tylko państwa, którym rządził.
20. Także Wincenty Kadłubek nie atakuje bezpośrednio Mieszka II. Niemal
21. wiek po Gallu Anonimie napisał jedynie, że choć królowi nie brakowało
22. dzielności, nie dorównał ojcu sławą i toczył boje raczej z konieczności niż
23. z poczucia siły.
24. Dopiero w XIV-wiecznej Kronice wielkopolskiej oraz XV-wiecznych
25. kronikach Jana Długosza jest zawarta krytyka Mieszka II. Autorzy
26. obdarzyli go przydomkiem Gnuśny, czyli bezczynny, nawet leniwy. Był
27. także „głuchy na rady i lekkomyślny w czynie”, że zacytuję Długosza.
28. Potem te oceny, z większym lub mniejszym natężeniem i różnymi
29. ubarwieniami, powtarzali dziejopisarze aż do XIX w.
30. Nie były uzasadnione?
31. Absolutnie nie odpowiadały prawdzie. Mieszko II całe wieki był
32. krzywdzony przez polską tradycję.Upadek państwa za jego panowania to przecież fakt.
33. Mieszko II starał się kontynuować politykę ojca, ale nie zawsze mu się to
34. udawało. Zapewne nie był tak uzdolnionym politykiem ani tak
35. wybitnym wodzem, niemniej jednak nie był też nieudacznikiem.
36. Przypomnę, że jeszcze za życia ojca, podczas wojen polsko-niemieckich,
37. niejednokrotnie udowadniał, że potrafi dowodzić.
38. W trakcie samodzielnych rządów popełniał oczywiście błędy. Być może
39. w innym czasie i innych warunkach nie pociągnęłyby one za sobą tak
40. przykrych konsekwencji, ale Mieszkowi II przyszło rządzić krajem
41. obarczonym dużym ryzykiem upadku.
42. Dlaczego? Przecież jego ojciec zostawił państwo ustabilizowane, silne
43. militarnie, umocnione własną metropolią kościelną i królewską
44. koroną.
45. Niestety, wszystko, co możemy opowiedzieć o Polsce za panowania
46. Chrobrego z dużą dozą prawdopodobieństwa, dotyczy okresu, gdy
47. Thietmar z Merseburga pisał swoją kronikę, czyli do 1018 r.
48. Państwo, które Bolesław zostawił Mieszkowi II, z pozoru rzeczywiście
49. silne, okazało się jednak nietrwałe. Pełnej i wiarygodnej odpowiedzi
50. na pytanie, „dlaczego”, nigdy raczej nie uzyskamy. Możemy jedynie
51. stawiać hipotezy.
52. Prawdopodobnie u schyłku panowania Chrobry nie był już tak rzutkim
53. i energicznym władcą jak wcześniej. Można to wnosić stąd, że choć
54. Polska utraciła wtedy Pomorze, to w źródłach nie ma śladu informacji,
55. że planował jego odbicie. Prawdopodobnie w kraju zaczęły się wówczas
56. również jakieś starcia wewnętrzne.
57. Jednak chyba największy wpływ na późniejsze kłopoty Mieszka II miało
58. to, że ojciec zostawił mu mocno obciążoną polityczną hipotekę.
59. W momencie śmierci Chrobrego Polska za sprawą jego działań była
60. państwem skłóconym ze wszystkimi sąsiadami: Rusią na wschodzie,
61. Czechami na południu, Niemcami na zachodzie i pogańskimi Wieletami-
62. Lucicami na północnym zachodzie. Niełatwo było rządzić takim krajem.
63. W CESARSKIM RODZIEZanim jednak doszło do upadku państwa, Mieszkowi II wiodło się
64. całkiem nieźle. W 1013 r., podczas zawierania pokoju merseburskiego,
65. wszedł do jednego z największych rodów w Europie.
66. Postanowione tam zostało, a może nawet zawarte, jego małżeństwo
67. z Rychezą (Ryksą), córką Matyldy, siostry cesarza Ottona III, i palatyna
68. lotaryńskiego Ehrenfrieda Ezzona. Dla dynastii piastowskiej było to
69. ogromne wyróżnienie. Młody, 23-letni wówczas książę brał za żonę
70. bliską krewną cesarza. Jego dziad Mieszko I czy ojciec Bolesław Chrobry
71. o takiej partii mogli jedynie pomarzyć. Również żenili się z Niemkami,
72. ale co najwyżej margrabiankami, damami pochodzącymi z rodów
73. o znacznie niższej pozycji w hierarchii społecznej.
74. Na taki związek zgodę musiał wyrazić król niemiecki, a od 1014 r. cesarz
75. Henryk II. Dlaczego się zgodził, skoro oznaczało to wzmocnienie
76. Bolesława, z którym przecież ciągle prowadził wojny?
77. Wpływ na to miała sytuacja polityczna. Około 1012 r. Henryk II
78. szykował wyprawę do Włoch, która miała mu przynieść cesarską koronę.
79. Potrzebował pokoju we własnym kraju. Tymczasem miał tu silną
80. opozycję w postaci lotaryńskich możnowładców niezadowolonych z jego
81. wyboru na króla Niemiec. Jednym z najważniejszych w tym gronie był
82. właśnie palatyn Ezzon, ojciec Rychezy.
83. Istnieją przypuszczenia, że poprzednik Henryka II, Otton III, właśnie
84. Ezzona przewidywał na swego następcę i nawet polecił przekazać mu
85. po swojej śmierci insygnia cesarskie. Ale sprawy potoczyły się inaczej
86. i na tronie zasiadł Henryk II. Wrogość między nim a Ezzonem była
87. jednak spowodowana nie tylko kwestią sukcesji, lecz także majątku.
88. Matylda, wychodząc za Ezzona, otrzymała od Ottona III ogromne dobra
89. w Saksonii, w pobliżu Marchii Merseburskiej i Miśnieńskiej, ale
90. Henryk II po objęciu władzy nie uznał tych nadań i zażądał ich zwrotu.
91. Chrobry, z którym Henryk od lat prowadził wojny, stanął, rzecz jasna,
92. po stronie Ezzona. Ślub ich dzieci nie mógł być więc zaskoczeniem.
93. Istnieją zresztą przypuszczenia, choć niepotwierdzone źródłowo,
94. że małżeństwo Rychezy i Mieszka II mogło być postanowione już
95. podczas zjazdu w Gnieźnie w 1000 r.
96. Henryk II, myśląc o cesarskiej koronie, nie mógł lekceważyć ani Ezzona,
97. ani Chrobrego. Musiał doprowadzić do kompromisu i przed wyprawą
98. do Włoch zapewnić sobie pokój w kraju. Nie tylko uznał więc w końcunadania Ottona III dla Matyldy, lecz także przyznał Ezzonowi
99. dodatkowe dobra. Zaakceptował też małżeństwo Mieszka II i Rychezy,
100. które prawdopodobnie i tak było już przesądzone.
101. Wiele wskazuje na to, że po ślubie młoda para zamieszkała w Krakowie.
102. Mediewiści taki wniosek wysnuli m.in. z listu dedykacyjnego księżnej
103. Matyldy szwabskiej, żony księcia Górnej Lotaryngii Fryderyka II,
104. dołączonego do kodeksu Ordo Romanus, który podarowała Mieszkowi II
105. prawdopodobnie ok. 1027 r. Matylda zawarła w nim charakterystykę
106. króla, a wśród licznych zalet wymieniła też taką, że był budowniczym
107. wielu kościołów. Ta informacja prowadzi nas właśnie do Krakowa, gdzie
108. w czasach Mieszka II i Rychezy rzeczywiście powstały nowe świątynie
109. na wzgórzu wawelskim, m.in. kościół św. Gereona [już nieistniejący] oraz
110. rotunda św. św. Feliksa i Adaukta. Cechy architektoniczne obu obiektów,
111. a także sam kult świętych nawiązują do tradycji kolońskiej, skąd
112. wywodziła się Rycheza.
113. Z jej obecnością w Krakowie należy łączyć również pojawienie się kilku
114. ważnych źródeł pisanych, np. Rocznika augijsko-kolońskiego i jego
115. kontynuacji – Rocznika Rychezy. To dokument niezwykle ważny,
116. ponieważ znalazły się w nim m.in. zapiski utrwalające doniosłe
117. wydarzenia w życiu kraju, jak małżeństwo Mieszka II i Rychezy,
118. narodziny ich syna Kazimierza czy śmierć Mieszka w 1034 r. Nie ma
119. wątpliwości, że rocznik powstawał w Krakowie i uzupełniano go jeszcze
120. długo po śmierci Mieszka II, aż do XIII w.
121. Następca Bolesława Chrobrego przysposabiał się więc najpewniej
122. do rządzenia krajem we własnej dzielnicy krakowskiej nadanej mu przez
123. ojca. A na Wawelu razem z nim rezydowała Rycheza.
124. ZDOLNY WÓDZ, UTALENTOWANY DYPLOMATA
125. Gdy w 1025 r. Mieszko II zaczynał samodzielne panowanie, był do tego
126. przygotowany?
127. Raczej tak. Wspomniany list dedykacyjny Matyldy szwabskiej zawiera
128. informacje, że kształcił się od najmłodszych lat, zdobywał ogładę
129. dworską, znał łacinę i grekę. Rodzice Mieszka musieli zadbać o to,by przed objęciem rządów swobodnie poruszał się w świecie dworskim
130. i politycznym.
131. Zdobywał też niezbędną praktykę: podczas wojen z Henrykiem II
132. dowodził w bitwach, a Chrobry wykorzystywał go również do misji
133. dyplomatycznych.
134. I to niezwykle ważnych. W 1013 r., kilka miesięcy przed zawarciem
135. pokoju merse burskiego, Chrobry wyprawił syna do Magdeburga, gdzie
136. przygotował on grunt dla jego podpisania. Przybył tam z darami i złożył
137. hołd lenny cesarzowi, a zawarty później układ okazał się sukcesem
138. Chrobrego.
139. Ale wkrótce potem ojciec wysłał Mieszka do Pragi. Ta misja okazała się
140. już nieudana.
141. Miał tam namówić czeskiego księcia Udalryka do wspólnego
142. wystąpienia przeciw Henrykowi II. Jednak Udalryk Mieszka uwięził,
143. a potem wydał królowi Niemiec. Chrobremu z wielkim trudem udało się
144. wyciągnąć syna z niewoli. Z tym wydarzeniem łączy się nieco późniejszy
145. epizod, który wiele mówi o Mieszku II.
146. Jak pamiętamy, z niewoli wydostał się dzięki temu, że sprzyjający
147. Chrobremu sascy możnowładcy poręczyli za niego całym majątkiem.
148. Thietmar pisze, że przed powrotem młodego księcia do Polski upomnieli
149. go, a za jego pośrednictwem także Chrobrego, by już „nie czynili
150. cesarzowi żadnych wstrętów”, bo to narazi przyjaciół na kłopoty.
151. Wkrótce jednak rozgorzała nowa wojna i wojska niemieckie znów
152. wkroczyły na polskie ziemie. W okolicach Krosna nad Odrą armia
153. Henryka II stanęła naprzeciw wojsk dowodzonych przez Mieszka II.
154. Wówczas możni napomnieli go, żeby dotrzymał danego słowa, poddał
155. się woli cesarza i nie narażał na utratę majątków tych, którzy za niego
156. poręczyli. Mieszko II uprzejmie wytłumaczył im jednak, że choć
157. rzeczywiście odzyskał wolność dzięki nim oraz cesarskiej łasce, to
158. znajduje się teraz pod władzą ojca. A książę Bolesław oraz rycerze,
159. których mu powierzył, nigdy by się na to nie zgodzili.
160. Odmówił?Tak, ale zaznaczył, że robi to wbrew swej woli. Była to niezwykle
161. dyplomatyczna odpowiedź, której sascy możni nie mogli zarzucić braku
162. logiki. Mieszko II okryłby się przecież hańbą, gdyby zdradził ojca i kraj.
163. W krwawej walce, która potem nastąpiła, spisał się dobrze, przyczyniając
164. się do powstrzymania wojsk niemieckich. Co prawda przeszły one Odrę,
165. ale nie dotarły do Poznania ani Gniezna. Mieszko ścigał je potem
166. aż za Łabę. Dotarł do Miśni, lecz zaniechał oblężenia tego grodu
167. i wycofał się, bo rzeka gwałtownie przybrała i groziło mu odcięcie.
168. Zanim więc Mieszko II objął samodzielne rządy, niewątpliwie zdążył
169. udowodnić, że się do tego nadaje.
170. OSACZONY PRZEZ WROGÓW
171. W 1024 r. zmarł Henryk II, ostatni król Niemiec i cesarz rzymski z saskiej
172. dynastii Ludolfingów, a na niemieckim tronie zasiadł Konrad II,
173. pierwszy przedstawiciel dynastii salickiej. Mieszko II wystąpił przeciw
174. niemu. To był początek jego kłopotów?
175. Niewątpliwie. Po śmierci Henryka II o tron niemiecki walczyli dwaj
176. Konradowie, praprawnukowie po kądzieli Ottona I, cesarza w latach 962–
177. 973. Ostatecznie, zgodnie zresztą z wolą zmarłego monarchy, elektorzy
178. na nowego władcę wybrali Konrada zwanego Starszym [ur. w 990 r.,
179. jego rywal, zwany Konradem Młodszym, urodził się w 1003 r.]. Ten
180. wybór nie wszystkim się podobał, a największe niezadowolenie
181. wywołał na zachodzie Niemiec, głównie w Nadrenii i Lotaryngii. Gdy
182. więc na początku 1026 r. Konrad II wyjechał do Włoch, by koronować
183. się na cesarza, wybuchła przeciw niemu rebelia. Mieszko II, już wówczas
184. koronowany król Polski, opowiedział się po jej stronie.
185. Jakimś echem tej decyzji zapewne był wspomniany już list dedykacyjny
186. Matyldy szwabskiej, w którym nie bez przyczyny wychwala ona pod
187. niebiosa polskiego władcę. Syn Matyldy znalazł się bowiem wśród
188. zwolenników rokoszu. To, co pisze o Mieszku II Matylda, kontrastuje
189. z głosami dopływającymi do nas z kręgów cesarskiego dworu. Wipo (ur.
190. przed 1000 – zm. po 1046), autor niemieckiej kroniki Chwalebne czyny
191. cesarza Konrada II, zarzuca Mieszkowi np. pychę i „przywłaszczenie
192. imienia króla”.Po powrocie z Włoch Konrad II stłumił rebelię...
193. ...i gdy bunt już w zasadzie dogorywał, Mieszko II ni stąd, ni zowąd
194. najechał Saksonię. Doszło do tego na początku 1028 r. Nie widać
195. logicznych powodów do podjęcia takiej wyprawy właśnie w tym
196. momencie. Zraził do siebie nie tylko cesarza, lecz także możnych
197. w Saksonii, którzy mogli mu sprzyjać.
198. Ten krok okazał się zapalnikiem wydarzeń, które ostatecznie
199. doprowadziły go do upadku. Żeby je lepiej zrozumieć, trzeba jednak
200. spojrzeć na ówczesną sytuację polityczną w środkowej Europie
201. w szerszym kontekście.
202. To spójrzmy.
203. Na niepokojach w Niemczech, które wybuchły po objęciu władzy przez
204. Konrada II, nie tylko Mieszko II próbował coś ugrać, lecz także książę
205. czeski Udalryk i król Węgier Stefan I. Do walk dochodziło na pograniczu
206. niemiecko-polskim, niemiecko-czeskim oraz niemiecko-węgierskim.
207. Na tym tle rodziły się zręby sojuszu polsko-węgierskiego, ale też
208. współpraca niemiecko-czeska skierowana przeciw Polsce i Węgrom.
209. Rok po ataku Mieszka II na Saksonię nastąpiła odwetowa wyprawa
210. Konrada II na Łużyce, będące w polskich rękach od 1018 r. Wojska
211. niemieckie obległy Budziszyn, lecz nie zdołały go zdobyć i wycofały się
212. po ciężkich walkach. Wiele wskazuje na to, że mniej więcej w tym
213. samym czasie Udalryk sprzymierzony z Konradem II – a może jego syn
214. Brzetysław, bo Udalryk był już w podeszłym wieku – zaatakował
215. i odebrał Polsce Morawy, które w 1003 r. zagarnął Chrobry.
216. Miały one znaczenie strategiczne, bo leżały pomiędzy Polską a Węgrami
217. i zapewniały współpracę między oboma krajami. Po zajęciu Moraw przez
218. Czechów sytuacja geopolityczna Polski drastycznie się pogorszyła. Ale
219. jeszcze trudniejsza stała się w połowie 1031 r., gdy król Węgier Stefan I
220. zawarł pokój z królestwem niemieckim. Nagle Mieszko II został na placu
221. boju zupełnie osamotniony.
222. I wtedy cesarz postanowił zrobić porządek z uciążliwym sąsiadem?
223. Po napaści Mieszka II na Saksonię musiał zareagować, nie tylko jako
224. strażnik porządku prawnego i politycznego w regionie, lecz także
225. we własnym interesie. Wiedział, że państwo polskie staje sięniebezpieczne. Już za Chrobrego było trudne do ujarzmienia, a teraz jego
226. następca próbował kontynuować politykę ojca.
227. Konrad zmontował koalicję niemiecko-ruską, która zaatakowała
228. państwo Mieszka II równocześnie z dwóch stron.
229. O żadnym pakcie typu Ribbentrop–Mołotow naturalnie nic nie wiemy.
230. Ale agresja nastąpiła rzeczywiście w tym samym czasie, więc raczej nie
231. mógł to być przypadek. Zwróćmy uwagę, że grunt dla takiej koalicji
232. został przygotowany: Mieszko II nie mógł już liczyć na Węgrów,
233. a przeciw sobie miał Czechy i zapewne Ruś, którą Konrad II wciągnął
234. do rozgrywki.
235. BRATERSKI NÓŻ W PLECACH
236. Tragiczną rolę w tym ataku odegrał Bezprym, przyrodni brat Mieszka II.
237. Kronikarz Wipo twierdzi, że wybłagał u cesarza, by pomógł mu zdobyć
238. polski tron. Czyli okazał się zwykłym zdrajcą?
239. Z tak kategorycznymi ocenami byłbym ostrożny. Bezprym, o którym tak
240. naprawdę
241. niewiele
242. wiadomo,
243. niewątpliwie
244. był
245. jedną
246. z najtragiczniejszych postaci w polskiej historii. Według mnie oceniany
247. jest zbyt surowo. Stał się wręcz symbolem zdrady narodowej, tak jak
248. wiele wieków później targowiczanie.
249. Nie zasłużył na to?
250. Prześledźmy to, co o nim wiadomo. Był najstarszym synem Chrobrego
251. i jego drugiej żony, nieznanej z imienia księżniczki węgierskiej. Według
252. ówczesnego prawa i zwyczaju powinien dziedziczyć władzę po ojcu
253. i długo nic nie wskazywało na to, że jego rola w jakikolwiek sposób
254. zostanie pomniejszona. Tymczasem następcą Chrobrego został Mieszko,
255. syn z trzeciego małżeństwa króla z Emnildą. Natomiast Bezprym został
256. oddalony z dworu i wysłany do klasztoru Benedyktynów w Pereum
257. [dziś Pereta] pod Rawenną, gdzie zakonnikiem był m.in. Romuald
258. z Camaldoli, założyciel zakonu kamedułów i przyszły święty.
259. Bezprym do kraju wrócił dopiero po śmierci ojca. Był już po czterdziestce,
260. zapewne czuł się skrzywdzony i rozgoryczony. Prawdopodobnie zacząłspiskować przeciw Mieszkowi II, który wygnał go na Ruś.
261. Istnieją hipotezy, że w spisku mógł uczestniczyć także rodzony brat
262. Mieszka II, Otton. W 1031 r., gdy doszło do dwustronnego ataku,
263. prawdopodobnie również nie władał żadną dzielnicą. Niektórzy
264. historycy twierdzili, że mógł nawet pośredniczyć między agresorami, ale
265. pewności nigdy mieć nie będziemy.
266. Animozje między Piastami oczywiście były na rękę Konradowi II. Cesarz
267. dążył przecież do tego, by uciążliwy sąsiad przestał być państwem
268. jednolitym, rządzonym autorytarnie przez jednego władcę.
269. Jak przebiegał atak niemiecko-ruski?
270. Wojska Konrada II zaatakowały Łużyce i Milsko. Mieszko II
271. prawdopodobnie oddał je bez walki, bo z drugiej strony wkroczył
272. Bezprym, który – jak informują Roczniki hildesheimskie – „nagłym
273. najazdem wygnał brata z kraju”. Trudno oczywiście przypuszczać,
274. że Bezprym zorganizował własną armię, z pewnością przybył z ruskimi
275. wojskami. Z latopisu kijowskiego mnicha Nestora, Powieści minionych
276. lat, wiemy, że na ich czele stali wielki książę kijowski Jarosław Mądry
277. i jego brat Mścisław. Nestor informuje, że „poszli na Lachy i zajęli Grody
278. Czerwieńskie”, a także, że po spustoszeniu „ziemi lackiej” porwali
279. mnóstwo ludzi i rozdzielili ich między siebie.
280. Cała operacja trwała około miesiąca, a Mieszko II zagrożony przez
281. Bezpryma uciekł do Czech.
282. WYKASTROWANY WŁADCA
283. Dlaczego właśnie tam, przecież Udalryk był jego wrogiem?
284. Wyjaśnia to kronika Wipona, który informując o ucieczce Mieszka II,
285. dodaje, że cesarz był wówczas „zagniewany” na czeskiego księcia.
286. Prawdopodobnie nie było więc innego kierunku.
287. Udalryk jednak uwięził Mieszka i żeby się przypodobać cesarzowi,
288. zaproponował mu jego wydanie. Ale Konrad II odmówił, argumentując
289. – jak twierdzi Wipo – że nie przyjmie „nieprzyjaciela od nieprzyjaciela”.Mieszko II był jedynym wykastrowanym polskim władcą. Okaleczono
290. go w czeskiej niewoli.
291. To smutne wydarzenie odnotował Kosmas z Pragi, ale wspomina o nim
292. także Gall Anonim. Czesi mieli rzemieniami skrępować jego genitalia
293. „tak, że nie mógł już płodzić”. Gall ocenił, że stało się to w odwecie
294. za oślepienie przez Chrobrego w 1003 r. księcia czeskiego Bolesława III
295. Rudego.
296. Gdański mediewista prof. Błażej Śliwiński w wydanej w 2014 r.
297. monografii poświęconej Bezprymowi próbuje jednak uprawdopodobnić
298. – bo udowodnić się nie da – że z tą kastracją mogło być inaczej. Stawia
299. hipotezę, że to nie Mieszka II spotkał ten smutny los, lecz właśnie
300. Bezpryma. Profesor próbuje wykazać, że w drodze powrotnej z Włoch
301. został on pojmany przez Czechów i wykastrowany. Uważa też, że to
302. mógł być zasadniczy powód odsunięcia go przez ojca od tronu.
303. Co jakiś czas zdarzają się w nauce nowe punkty widzenia na stare
304. sprawy, ale ja się za tą akurat koncepcją nie opowiadam.
305. Trzymajmy się więc dotychczasowej. Gdy Mieszko II cierpiał w czeskim
306. lochu, krajem władał Bezprym. Jak wyglądały jego rządy?
307. Wszystko wskazuje na to, że były okrutne. Bezwzględnie rozprawiał się
308. ze stronnikami Mieszka II, w tym najprawdopodobniej również
309. z duchownymi. Pewnie dlatego szybko dosięgła go skrytobójcza śmierć,
310. choć nie wiemy na pewno, czy rzeczywiście skrytobójcza. Roczniki
311. hildesheimskie pod datą 1032 r. odnotowują, że Bezprym został
312. „zamordowany przez swoich, nie bez przyczynienia swoich braci”
313. i „z powodu najstraszniejszej srogości swego tyraństwa”.
314. Zanim to się stało, Bezprym zdążył jednak zrobić coś, co cofnęło kraj
315. o lata: odesłał cesarzowi Konradowi II insygnia władzy i zapowiedział,
316. że podda się jego woli.
317. Dwie korony, swoją oraz Mieszka II, miała na polecenie Bezpryma
318. zawieźć cesarzowi królowa Rycheza. Mówi o tym kronika opactwa
319. Brauweiler ufundowanego przez jej ojca. Rycheza udała się do Niemiec
320. wraz z nastoletnim wówczas synem Kazimierzem i została tam dobrze
321. przyjęta przez Konrada II.Autor Kroniki brauweilerskiej spycha na margines polityczne powody jej
322. wyjazdu z kraju: wywiezienie w bezpieczne miejsce następcy tronu oraz
323. koron. Wśród głównych przyczyn podaje niechęć Rychezy
324. do „barbarzyńskich obrzędów Słowian”, ale na pierwszym miejscu
325. wymienia „rozwód” z mężem z powodu „nienawiści i podjudzania
326. niejakiej nałożnicy”. Wiele więc wskazuje na to, że Mieszko II zdradzał
327. królową, zanim popadł w tarapaty.
328. Od momentu wypędzenia przez Bezpryma aż do śmierci Mieszko II nie
329. widział już królowej?
330. Wszystko wskazuje na to, że Rycheza wyjechała z Polski do Niemiec
331. w 1031 r. i już nigdy nie wróciła. Wstąpiła do klasztoru i żyła aż 70 lat,
332. bardzo długo jak na ówczesne standardy. Cesarz Konrad II pozwolił jej
333. nosić tytuł królowej aż do śmierci. Została pochowana w Kolonii.
334. Polska tradycja potraktowała ją bardzo niesprawiedliwie. Stała się wręcz
335. archetypem złej Niemki. Długosz napisał o niej, że kazała Mieszkowi II
336. gnębić poddanych daninami i podatkami, co doprowadziło kraj
337. do upadku. To nie ma nic wspólnego z prawdą historyczną.
338. Rycheza niewątpliwie przysłużyła się Polsce. Nie tylko dlatego, że za jej
339. sprawą powstawały nowe kościoły w Krakowie, lecz także dlatego,
340. że wychowywała młodego Kazimierza, który – jak mamy powody
341. przypuszczać – otrzymał dobre wykształcenie. Pomagała mu, gdy potem
342. wrócił do Polski z wygnania. Jej kontakty z klerem archidiecezji
343. kolońskiej ułatwiły odbudowę Kościoła w Polsce, który pod koniec lat
344. 30. XI w. leżał w gruzach po niepokojach społecznych i reakcji
345. pogańskiej.
346. UPADEK
347. Zewnętrzne uderzenie to tylko jedna z przyczyn upadku
348. wczesnopiastowskiego państwa. Drugą były właśnie owe niepokoje
349. wewnętrzne. Co o nich wiadomo?
350. Poruszamy się trochę po omacku, bo źródła na ten temat są skąpe i dają
351. pole do różnych interpretacji. Badacze przez lata spierali się o ich
352. kontekst. Czy powstanie przeciw władzy wybuchło na tle społecznym?Czy było wymierzone w Kościół i doszło do reakcji pogańskiej? A może
353. nastąpiło jedno i drugie naraz?
354. Prof. Gerard Labuda rozgraniczał niepokoje z drugiej połowy lat 30.
355. XI w. i te, które miały miejsce wcześniej, jeszcze za życia Mieszka II.
356. Doszedł do wniosku, że rebelię wewnętrzną przeciw władcy mógł
357. wzniecić Bezprym.
358. To prawdopodobne. Gdy Bezprym dotarł do Wielkopolski, mógł
359. wykorzystać niezadowolenie społeczne i umiejętnie je podsycić.
360. Powstanie ludowe zapewne przekształciło się w antykościelne, tym
361. bardziej że pogaństwo na ziemiach polskich wcale nie wygasło.
362. Jednak wydarzenia, które doprowadziły do upadku państwa
363. wczesnopiastowskiego, rozgrywały się na przestrzeni niemal całej
364. dekady. Kilka lat po śmierci Mieszka II, prawdopodobnie w latach 1037–
365. 1038, niepokoje wybuchły z nową siłą. Potem polskie ziemie najechał
366. czeski książę Brzetysław, który złupił Wielkopolskę.
367. Wróćmy jednak do 1032 r. i Bezpryma, który najpewniej został
368. wówczas zgładzony. Po tym wydarzeniu Mieszkowi II udało się wrócić
369. do kraju.
370. Uwolnił go Udalryk z jakichś, zapewne politycznych i pragmatycznych,
371. powodów. I nawet jeśli Mieszko II został w Pradze wykastrowany, nie
372. wpłynęło to za bardzo na jego energię i aktywność. Roczniki
373. hildesheimskie relacjonują, że natychmiast po powrocie wysłał posłów
374. do cesarza Konrada II, a następnie, najpewniej jeszcze w tymże 1032 r.,
375. stawił się karnie przed jego obliczem w Merseburgu. Zrzekł się tam
376. królewskiej korony i poddał cesarskiej władzy.
377. Dzięki „Rocznikom hildesheimskim” i kronice Wipona wiemy,
378. że Konrad II najprawdopodobniej podzielił Polskę na trzy dzielnice.
379. Śląsk najpewniej otrzymał Otton, młodszy syn Chrobrego, Małopolskę
380. i Mazowsze – Mieszko II, natomiast trzon państwa, Wielkopolska,
381. przypadła Dytrykowi, wnukowi Mieszka I oraz jego drugiej żony
382. Ody. Po ojcu Dytryka Mieszko II otrzymał drugie imię – Lambert.Wszystko jednak wskazuje na to, że Mieszko II szybko odzyskał władzę
383. nad dzielnicami Ottona i Dytryka. Otton zmarł z nieznanych powodów
384. już w 1033 r. i Mieszko mógł przejąć jego ziemię, zapewne prawem
385. seniora. Nie wiadomo, jak opanował dzielnicę Dytryka. Mógł użyć siły.
386. Wipo enigmatycznie informuje bowiem, że dokonał tego „drogą
387. nadużycia”.
388. OKROJONA OJCOWIZNA
389. Kraj, którym znów rządził, nie przypominał jednak tego
390. pozostawionego mu przez ojca.
391. Odpadły od niego wszystkie tereny przyłączone przez Chrobrego:
392. Morawy wróciły do Czech, Łużyce i Milsko – do Niemiec, a Grody
393. Czerwieńskie z powrotem stały się częścią Rusi. Z pewnością państwo
394. Mieszka II w 1034 r. nie było też tak jednolite jak wcześniej. Odżyły
395. w nim separatyzmy plemienne, wzrosło niezadowolenie społeczne,
396. w siłę urośli lokalni możnowładcy.
397. Przede wszystkim jednak kraj stracił na znaczeniu na arenie
398. międzynarodowej – przestał być królestwem, a jego suwerenność została
399. ograniczona. Wydarzenia roku 1031 cofnęły go o wiele lat.
400. Wiemy, że Mieszko II zmarł 10 lub 11 maja 1034 r. Jedna z legend mówi,
401. że zszedł z tego świata obłąkany.
402. Informacja, że zmarł „w niemocy szaleństwa” pochodzi z tzw. Rocznika
403. Traski, źródła późnego, bo aż XIV-wiecznego. Inni kronikarze jej nie
404. podają. W XV w. skorzystał z niej Jan Długosz i w swoim dziele mocno
405. ją rozbudował i ubarwił. Choć Rocznik Traski nie zawiera jakichś rażących
406. zmyśleń, nie ma pewności, czy w tej sprawie się nie myli. Przy założeniu
407. jednak, że jest prawdziwa, prof. Labuda domniemywał, że objawy
408. szaleństwa Mieszka II mogły być związane z jego kastracją.